[1249]

QUINTI SEPTIMII FLORENTIS TERTULLIANI

DE PATIENTIA LIBER.

Argumentum. [1249] Tractatus de patientia quem multi a Tertulliano adhucdum catholico circa a. cc. conscriptum fuisse existimant, in quam imprimis abiere sententiam doctiss. Tillemontius, D. Cellerius, P. Dominicus Schram, eximia est multa cum eloquentia adhortatio ad patientiam amplectendam, pene dicam ad martyrium sustinendum, haud aliter ac si, cum haec conscriberet septimius jamjam nova ingrueret procella, iterumque Christianorum calamitates forent refricandae. Quidquid ea de re sit [1250] ratum habendum, qualive tempore vel rerum tempestate fuerit hic libellus exaratus, in ea nulla non affertur caussa, cur Christiani ad patientiam excitari queant et ab impatientia deterreri. Nempe cum in operis limine, quasi publice stratus, suam auctor imbecillitatem, animique impotentiam propalaverit, patientiamque magnis laudibus summatim descripserit singula perstringit motiva ad eam amplectendam proponenda, scilicet:

I. Patientiam Dei erga nos, II. II. Patientiam Christi, III, IV. III. Natales impatientiae ac ejus mala in ipso diabolo deprehensa V. IV. Fidem patientia probandam. VI. V. Temporalia exinde spreta. VII. VI. n jurias aequa mente latas. VIII. VII. Dolorem e suorum amissione temperatum. [1250] IX. VIII. Vindictae cupiditatem exstinctam. X. IX. Irrita jam inimici incitamenta. XI. X. Patientiam virtutum matrem. XIII. XI. Viriumque fontem inexhaustum. XIV. XII. Exempta patientiae, demum mercedem et fructum. XIV, XV.

EDD.

CAPUT PRIMUM. [1249A] Confiteor ad Dominum Deum, satis temere me, si non etiam impudenter, de patientia componere ausum, cui praestandae idoneus omnino non sim, ut homo nullius boni, quando oporteat demonstrationem et commendationem alicujus rei adortos, ipsos prius in administratione ejus rei deprehendi, et constantiam commonendi propriae conversationis auctoritate dirigere, ne dicta factis deficientibus erubescant. Atque utinam erubescere istud remedium ferat, uti pudor non exhibendi quod aliis suggestum imus, exhibendi fiat magisterium! Nisi quod bonorum quorumdam, sicuti et malorum, intolerabilis magnitudo est, ut, ad capienda et praestanda ea, sola gratia divinae inspirationis operetur. Nam quod maxime bonum, id [1250A] maxime penes Deum, nec alius id quam qui possidet dispensat, ut cuique dignatur. Itaque vel ut solatium erit disputare super eo quod frui non datur, vice languentium, qui cum vacent a sanitate, de bonis ejus tacere non norunt. Ita miserrimus ego, semper aeger caloribus impatientiae, quam non obtineo patientiae sanitatem, et suspirem, et invocem, et perorem necesse est, cum recordor, et in meae imbecillitatis contemplatione digero, bonam fidei valetudinem, et dominicae disciplinae sanitatem, non facile cuiquam, nisi patientia assideat, provenire. Ita proposita Dei rebus est, ut nullum praeceptum obire quis, nullum opus Domino complacitum perpetrare extraneus patientia possit. Bonum ejus, etiam qui caeci vivunt summae virtutis appellatione honorant. Philosophi [1251A] quidem, qui alicujus sapientiae animalia deputantur, tantum illi subsignant, ut cum inter sese variis sectarum libidinibus et sententiarum aemulationibus discordent, solius tamen patientiae in commune memores, huic uni studiorum suorum commiserint pacem. In eam conspirant, in eam foederantur, illam in affectatione virtutis unanimiter student, omnem sapientiae ostentationem de patientia praeferunt. Grande testimonium ejus est, cum etiam vanas saeculi disciplinas ad laudem et gloriam promovet. Aut numquid potius injuria, cum divina res in saecularibus artibus volutatur? Sed viderint illi, quos mox sapientiae suae cum saeculo destructae ac dedecoratae pudebit.

CAPUT II. [1251B] Nobis exercendae patientiae auctoritatem, non affectatio humana caninae aequanimitatis stupore formata, sed vivae ac coelestis disciplinae divina dispositio delegat, Deum ipsum ostendens patientiae [1252A] exemplum. Jam primum qui rorem lucis hujus super justos et injustos aequaliter spargit, qui temporum officia, elementorum servitia, totius geniturae tributa dignis simul et indignis patitur occurrere, sustinens ingratissimas nationes, ludibria artium et opera manuum suarum adorantes, nomen cum familia ipsius persequentes, luxuriam, avaritiam, iniquitatem, malignitatem quotidie insolescentem, ut sua sibi patientia detrahat: plures enim Dominum idcirco non credunt, quia saeculo iratum tamdiu nesciunt.

CAPUT III. Et haec quidem divinae patientiae species, quasi de longinquo fors, ut de supernis, aestimetur. Quid [1252B] illa autem quae inter homines palam in terris quodammodo manu apprehensa est? Nasci se Deus in utero patitur matris, et exspectat, natus adolescere sustinet, et adultus non gestit agnosci, sed contumeliosus insuper sibi est, et a servo suo tingitur, et [1253A] tentatoris congressus solis verbis repellit, cum de Domino fit magister, docens hominem evadere ad salutem, scilicet veniam offensae patientiae eruditus, non contendit, non reclamavit, nec quisquam in plateis vocem ejus audivit, arundinem quassatam non fregit, linum fumigans non restinxit (Is. XLII). Nec enim mentitus fuerat propheta, imo ipsius Dei contestatio, Spiritum suum in Filio cum tota patientia collocantis (Joan., XIII, Matth. IX, Luc. IX, Luc. XVII, Matth. XIV, Matth. XXVI, Is. LIII, Matth. XXIX, Joan. XVIII, Matth: XXVI, Matth. XXVII, Marc. XV, Luc. XXIII, Joan. XIX). Nullum volentem sibi adhaerere non suscepit; nullius mensam tectumve despexit: aquam ipse lavandis discipulorum pedibus ministravit. Non peccatores, non publicanos adspernatus est. Non illi saltim [1253B] civitati quae eum recipere noluerat, iratus est, cum etiam discipuli tam contumelioso oppido coelestes ignes repraesentari voluissent. Ingratos curavit, insidiatoribus cessit. Parum hoc, si non etiam proditorem suum secum habuit, nec constanter denotavit. Cum vero traditur, cum adducitur ut pecus ad victimam, sic enim non magis aperit os, quam agnus sub tondentis potestate, ille, cui legiones angelorum, si voluisset, uno dicto de coelis adfuissent, [1254A] ne unius quidem discentis gladium ultorem probavit. Patientia Domini in Malcho vulnerata est. Itaque et gladii opera maledixit in posterum, et sanitatis restitutione ei, quem non ipse vexaverat, satisfecit, per patientiam, misericordiae matrem. Taceo quod figitur, in hoc enim venerat. Numquid tamen subeundae morti etiam contumeliis opus fuerat? Sed saginari voluptate patientiae discessurus volebat. Despuitur, verberatur, deridetur, foedis vestitur, foedioribus coronatur. Mira aequanimitatis fides. Qui in hominis figura proposuerat latere, nihil de impatientia hominis imitatus est. Hinc vel maxime pharisaei Dominum agnoscere debuistis: patientiam hujusmodi nemo hominum perpetraret. Talia tantaque documenta, quorum magnitudo penes nationes quidem detrectatio fidei est, penes nos vero ratio et structio, satis aperte, non sermonibus modo in [1254B] praecipiendo, sed etiam passionibus Domini sustinendo, probant his, quibus credere datum est, patientiam Dei esse naturam, effectum et praestantiam ingenitae cujusdam proprietatis.

CAPUT IV. Igitur si probos quosque servos et bonae mentis, pro ingenio dominico conversari videmus (siquidem [1255A] artificium promerendi obsequium est, obsequii vero disciplina, morigera subjectio est, quanto magis nos secundum Dominum moratos inveniri oportet! Servos scilicet Dei vivi, cujus judicium in suos, non in compede aut pileo vertitur, sed in aeternitate, aut poenae, aut salutis. Cui severitati declinandae, vel liberalitati invitandae, tanta obsequii diligentia opus est, quanta sunt ipsa, quae aut severitas comminatur, aut liberalitas pollicetur. Et tamen nos non de hominibus modo servitute subnixis, vel quolibet alio jure debitoribus obsequii, verum etiam de pecudibus, etiam de bestiis obedientiam exprimimus, intelligentes usibus nostris eas a Domino provisas traditasque. Meliora ergo nobis erunt in obsequii disciplina, [1255B] quae nobis Deus subdit? Agnoscunt denique, quae obediunt, nos. Cui soli subditi sumus, Domino scilicet auscultare dubitamus? At quam injustum est, quam etiam ingratum, quod per alterius indulgentiam de aliis consequaris, idem illi per quem consequeris, de temetipso non rependere! Nec pluribus de obsequii exhibitione, debita a nobis Domino Deo. Satis enim agnitio Dei, quid sibi incumbat, intelligit. Ne tamen ut extraneum de obsequio videamur interjecisse, ipsum quoque obsequium de patientia trahitur. Nunquam impatiens obsequitur, aut patiens quis non oblectatur. Quam ergo Dominus omnium bonorum et demonstrator et acceptor Deus in semetipso circumtulit, quis de bono ejus late retractet? [1256A] Cui item dubium sit omne bonum, quia ad Deum pertineat, pertinentibus ad Deum tota mente sectandum? Per quae in expedito et quasi in praescriptionis compendio et commendatio et exhortatio de patientia constituta est.

CAPUT V. Verumtamen procedere disputationem de necessariis fidei non est otiosum, quia nec infructuosum. Loquacitas in aedificatione nulla turpis, si quando turpis. Itaque si de aliquo bono sermo est, res postulat, contrarium quoque boni recensere. Quid enim sectandum sit, magis inluminabis, si quod vitandum sit proinde digesseris. Consideremus igitur de impatientia: an sicut patientia in Deo, ita adversaria ejus in adversario nostro nata atque comperta sit; ut ex [1256B] isto appareat, quam principaliter fidei adversetur. Nam quod ab aemulo Dei conceptum est, utique non est amicum Dei rebus. Eadem discordia est rerum, quae et auctorum. Porro cum Deus optimus, diabolus e contrario pessimus; ipsa sui diversitate testantur, neutrum alteri facere, ut nobis non magis a malo aliquid boni, quam a bono aliquid mali dictum videri possit. Igitur natales impatientiae in ipso diabolo deprehendo, jam tunc cum Dominum Deum universa opera quae fecisset, imagini suae, id est homini subjecisse impatienter tulit (Genes., III). Nec enim doluisset, si sustinuisset; nec invidisset homini, si non doluisset. Adeo decepit eum, quia inviderat [1257A] autem, quia doluerat. Doluerat, quia patienter utique non tulerat. Quid primum fuerit ille angelus perditionis, malus an impatiens, contemno quaerere; palam cum sit, impatientiam cum malitia, aut malitiam ab impatientia auspicatam, deinde inter se conspirasse, et individuas in uno patris sinu adolevisse. Atenim quam primus senserat, per quam delinquere intraverat, de suo experimento quid ad peccandum adjuvaret structus eamdem impingendo in crimen homini advocavit: conventa statim illi mulier, non temere dixerim per colloquium ipsum ejus afflata est spiritu impatientia infecto, usque adeo nunquam omnino peccasset, si in divino interdicto patientiam perservasset. Quid quod non sustinuit sola conventa; sed apud Adam nondum maritum, [1257B] nondum aures sibi debentem impatiens etiam tacendi est, ac traducem illum ejus, quod a malo hauserat, facit. Perit igitur et alius homo, per impatientiam alterius; perit mox et ipse per impatientiam suam utrobique commissam; et circa Dei praemonitionem, et circa diaboli circumscriptionem, illam servare, hanc refutare non sustinens. Hinc prima judicii, unde delicti origo: hinc Deus irasci exorsus, unde offendere homo inductus. Inde in Deo prima patientia, unde indignatio prima. Qui tunc maledictione sola contentus, ab animadversionis impetu in diabolo temperavit. Aut quod crimen ante istud impatientiae admissum homini imputatur? Innocens erat, et Deo de proximo amicus, et Paradisi colonus. At ubi semel succidit impatientiae desivit Deo sapere, [1257C] desivit coelestia sustinere posse. Exinde homo terrae datus, et ab oculis Dei ejectus, facile usurpari ab impatientia coepit in omne quod Deum offenderet. [1258A] Nam statim illa semine diaboli concepta, malitiae foecunditate, iram filium procreavit, editum suis artibus erudiit. Quod enim ipsum Adam et Evam morti immerserat, docuit et filium ab homicidio incipere (Gen., IV). Frustra istud impatientiae adscripserim, si Cain ille primus homicida, et primus fratricida, oblationes suas a Domino recusatas aequanimiter nec impatienter tulit, si iratus fratri suo non est, si neminem denique interemit. Cum ergo, nec occidere potuerit, nisi iratus; nec irasci, nisi impatiens: demonstrat quod per iram gessit ad eam referendum, a qua ira suggesta est. Et haec quidem impatientiae tunc infantis quodammodo incunabula. Caeterum quanta mox incrementa, nec mirum. Nam, si prima deliquit, consequens est, ut quia prima, [1258B] idcirco et sola sit matrix in omne delictum, defundens de suo fonte varias criminum venas. De homicidio quidem dictum est. Sed ira editum a primordio, etiam quascumque postmodum causas sibi invenit, ad impatientiam ut ad originem sui confert. Sive enim quis inimicitiis, sive praedae gratia id scelus conficit, prius est ut aut odii aut avaritiae fiat impatiens. Quicquid compellit, sine impatientia sui non est ut perfici possit. Quis adulterium sine libidinis impatientia subiit? Quod et si pretio in foeminis cogitur venditio illa pudicitiae, utique impatientia contemnendi lucri ordinatur. Haec, ut principilia penes Dominum delicta. Nam ut compendio dictum sit, omne peccatum impatientiae adscribendum. Malum impatientia est boni. Nemo impudicus non impatiens [1258C] pudicitiae, et improbus probitatis, et impius pietatis et inquietus quietis. Ut malus unusquisque fiat, bonus perseverare non poterit. Talis igitur excetra [1259A] delictorum, cur non Dominum offendat improbatorem malorum? Annon ipsum quoque Israel per impatientiam semper in Deum deliquisse manifestum est, exinde cum oblitus brachii coelestis, quo aegyptiis afflictationibus fuerat extractus, de Aaron sibi deos duces postulat, cum in idolum auri sui collationes defundit (Exod., XVII)? tam necessarias enim Moysis cum Domino congredientis impatienter exceperat moras. Post mannae escatilem pluviam, post petrae aquatilem sequelam desperant de Domino, tridui sitim non sustinendo. Nam haec quoque illis impatientia a Domino exprobatur. Ac ne singula pervagemur, nunquam non per impatientiam delinquendo perierunt. Quomodo autem prophetis manus intulerunt, nisi per impatientiam audiendi (Act., VIII, Sap. II)? Domino autem ipsi, per impatientiam [1259B] videndi. Quod si patientiam inissent, liberarentur.

CAPUT VI. Ipsa adeo est, quae fidem, et subsequitur, et antecedit (Gen., XV). Denique Abraham Deo credidit, et justitiae deputatus ab illo est: sed fidem ejus patientia probavit, cum filium immolare jussus est, ad fidei non tentationem dixerim, sed typicam contestationem. Caeterum Deus, quem justitiae deputasset, sciebat. Tam grave praeceptum, quod nec Domino perfici placebat, patienter et audivit, et si Deus voluisset, implesset. Merito ergo benedictus, quia et fidelis; merito fidelis, quia et patiens. Ita fides patientia illuminata, cum in nationes seminaretur [1259C] per semen Abrahae, quod est Christus (Gal., III), et [1260A] gratiam legi superduceret, ampliandae adimplendaeque legi adjutricem suam patientiam praefecit, quod ea sola ad justitiae doctrinam retro defuisset. Nam olim et oculum pro oculo, et dentem pro dente repetebant, et malum malo foenerabant (Exod., XXI; Deut. XIX): nondum enim patientia in terris, quia nec fides: scilicet interim impatientia occasionibus legis fruebatur. Facile erat, absente domino patientiae et magistro. Qui postquam supervenit, et gratiam fidei patientia composuit, jam nec verbo quidem lacessere, nec Fatue quidem dicere sine judicii periculo licet. Prohibita ira, restricti animi, compressa petulantia manus, exemptum linguae venenum, plus lex quam amisit invenit, dicente Christo (Matth., V, 44): Diligite inimicos vestros, et maledicentibus benedicite: et orate pro persecutoribus vestris, [1260B] ut filii sitis Patris vestri coelestis. Vides quem nobis patrem patientia acquirat? Hoc principali praecepto universa patientiae disciplina succincta est, quando ne digne   quidem malefacere concessum est.

CAPUT VII. Jam vero, percurrentibus nobis caussas impatientiae, caetera quoque praecepta suis locis respondebunt. Si detrimento rei familiaris animus concitatur, omni pene in loco de contemnendo saeculo, Scripturis dominicis commonetur: nec major ad pecuniae contemptum exhortatio subjacet, quam quod ipse Dominus in nullis divitiis invenitur. Semper pauperes justificat, divites praedamnat. Ita detrimentum patientiae fastidium opulentiae praeministravit, demonstrans [1260C] per abjectionem divitiarum, laesuras quoque [1261A] eorum computandas non esse. Quod ergo nobis appetere minime opus est quia nec Dominus appetivit, detruncatum vel etiam ademptum non aegre sustinere debemus. Cupiditatem omnium malorum radicem Spiritus Domini per Apostolum pronuntiavit (I Tim. VI, X). Eam non in concupiscentia alieni tantum constitutam interpretemur; nam et quod nostrum videtur, alienum est: nihil enim nostrum, quoniam Dei omnia, cujus ipsi quoque nos. Itaque si damno affecti impatienter senserimus, non de nostro amissum dolentes, affines cupiditatis deprehendemur. Alienum quaerimus, cum alienum amissum aegre sustinemus. Qui damni impatientia concitatur, terrena coelestibus anteponendo, de proximo in Deum peccat. Spiritum enim quem a Domino [1261B] sumpsit, saecularis rei gratia concutit. Libenter igitur terrena amittamus, coelestia tueamur. Totum licet saeculum pereat, dum patientiam lucrifaciam. Jam qui minutum sibi aliquid aut furto, aut vi, aut etiam ignavia, non constanter sustinere constituit, nescio an facile, vel ex animo, ipse rei suae manum inferre posset in caussa eleemosynae. Quis enim ab alio secari omnino non sustinens, ipse ferrum in corpore suo ducit? Patientia in detrimentis, exercitatio est largiendi et communicandi. Non piget donare eum, qui non timent perdere. Alioquin quomodo duas habens tunicas, alteram earum nudo dabit, nisi idem sit, qui auferenti tunicam, etiam pallium offerre possit (Matth., V)? Quomodo amicos de mammona [1261C] fabricabimus nobis (Luc., XVI), si eum in tantum amaverimus, ut amissum non sufferamus? Peribimus cum perdito. Quid hic invenimus, ubi habemus amittere? Gentilium est, omnibus detrimentis impatientiam adhibere, qui rem pecuniariam fortasse animae anteponant. Nam et faciunt, cum lucri [1262A] cupiditatibus quaestuosa pericula mercimoniorum in mari exercent; cum pecuniae caussa etiam in foro nihil damnationi timendum aggredi dubitant; cum denique ludo et castris sese locant, cum per viam in mores bestiarum latrocinantur. Nos vero secundum diversitatem, qua cum illis sumus, non animam pro pecunia, sed pecuniam pro anima deponere convenit, seu sponte in largiendo, seu patientes in amittendo.

CAPUT VIII. Ipsam animam ipsumque corpus in saeculo isto expositum omnibus ad injuriam gerimus, ejusque injuriae patientiam subimus; minorum deliberatione laedemur? Absit a servo Christi tale inquinamentum, [1262B] ut patientia, majoribus tentationibus praeparata, in frivolis excidat. Si manu quis tentaverit provocare, praesto est dominica moneta: Verberanti te (inquit Matth., V, 39) in faciem, etiam alteram genam obverte. Fatigetur improbitas patientia tua. Cujus ictus ille sit, dolore et contumelia constrictus, gravius a Domino vapulat. Plus improbum illum caedis sustinendo; ab eo enim vapulabit, cujus gratia sustines. Si linguae amaritudo maledicto sive convicio eruperit, respice dictum (Matth., V, 12): Cum vos maledixerint, gaudete. Dominus ipse maledictus in lege est (Deut., XXI, 23), et tamen solus est benedictus (Gal., III, 13). Igitur Dominum servi consequamur, et maledicamur patienter, [1262C] ut benedicti esse possimus. Si parum aequanimiter audiam dictum aliquod in me protervum aut nequam, reddam et ipse amaritudinis vicem necesse est, aut cruciabor impatientia muta. Cum ergo percussero maledictus, quomodo secutus inveniar doctrinam Domini, qua traditum est (Marc., VII, 15, 18), non vasculorum inquinamentis, sed eorum quae [1263A] ex ore promuntur, hominem communicari? Item (Matth., XII): manere nos omnis vani et supervacui dicti reatum? Sequitur ergo ut a quo nos Dominus arcet, idem ab alio aequanimiter pati admoneat. Hic jam de patientiae voluptate. Nam omnis injuria, seu lingua, seu manu incussa, cum patientiam offenderit, eodem exitu dispungetur, quo telum aliquod in petra constantissimae duritiae libratum, et obtusum. Coincidet enim ibidem irrita opera et infructuosa, et nonnunquam repercussum in eum, qui emisit, reciproco impetu saeviet. Nempe idcirco quis te laedit, ut doleas: quia fructus laedentis in dolore laesi est. Ergo cum fructum ejus everteris, non dolendo, ipse doleat necesse est amissione fructus sui: tunc tu non modo illaesus abis, quod etiam solum [1263B] tibi sufficit, sed insuper adversarii tui et frustratione oblectatus, et dolore defensus. Haec est patientiae utilitas et voluptas.

CAPUT IX. Ne illa quidem impatientiae species excusatur in amissione nostrorum, ubi aliqua doloris patrocinatur affectio. Proponendus est enim respectus denunciationis Apostoli qui ait (I Thess., IV): Ne contristemini dormitione cujusquam, sicut nationes quae spe carent. Et merito. Credentes enim resurrectionem Christi, in nostram quoque credimus, propter quos ille et obiit et resurrexit. Ergo cum constet de resurrectione mortuorum, vacat dolor mortis, vacat et impatientia doloris. Cur ergo doleas, si periisse [1263C] non credis? Cur impatienter feras subductum [1264A] interim, quem credis reversurum? Profectio est, quam putas mortem. Non est lugendus qui antecedit, sed plane desiderandus. Id quoque desiderium patientia temperandum. Cur enim immoderate feras abiisse, quem mox subsequeris? Caeterum impatientia in hujusmodi, et spei nostrae male ominatur, et fidem praevaricatur. Et Christum laedimus, cum evocatos quosque ab illo quasi miserandos non aequanimiter accipimus. Cupio, inquit Apostolus (Phil., I), recipi jam et esse cum Domino. Quanto melius ostendit votum Christianorum? Ergo votum si alios consecutos impatienter dolemus, ipsi consequi nolumus.

CAPUT X. Est et alius summus impatientiae stimulus, ultionis [1264B] libido, negotium curans aut gloriae, aut malitiae. Sed et gloria utique vana et malitia nunquam non Domino odiosa, hoc quidem loco maxime, cum alterius malitia provocata superiorem se in exsequenda ultione constituit, et remunerans nequam duplicat quod semel factum est. Ultio penes errorem solatium videtur doloris, penes veritatem certe redarguitur malignitatis. Quid enim refert inter provocantem et provocatum, nisi quod ille prior in maleficio deprehenditur, at ille posterior? Tamen uterque laesi hominis Domino reus est, qui omne nequam et prohibet et damnat. Nulla in maleficio ordinis ratio est; nec locus secernit, quod similitudo conjungit. Absolute itaque praecipitur malum malo non rependendum (Rom. XII). Par factum, [1264C] par habet meritum. Quomodo id observabimus, [1265A] si fastiditi ante in fastidio ultionis non erimus? Quem autem honorem litabimus Domino Deo si nobis arbitrium defensionis arrogaverimus? Nos utres, vasa fictilia, servulis nostris, assumentibus sibi de conservis ultionem, graviter offendimur; eosque qui nobis patientiam obtulerint suam, ut memores humilitatis, servitutis, jus dominici honoris diligentes, non probamus modo, sed ampliorem, quam ipsi sibi praesumpsissent, satisfactionem facimus. Id nobis in Domino tam justo ad aestimandum, tam potenti ad perficiendum periclitatur? Quid ergo credimus judicem illum, si non et ultorem? Hoc se nobis repromittit, dicens (Deut., XXXII): Vindictam mihi et ego vindicabo; id est, Patientiam mihi, et ego patientiam remunerabo. Cum enim dicit (Matth., VII) [1265B] Nolite judicare, ne judicemini, nonne patientiam flagitat? Quis enim non judicabit alium nisi qui patiens erit non defendendi? Quis idcirco judicat, ut ignoscat? Ac si ignoscet, tamen judicantis impatientiam cavit, et honorem unici judicis, id est Dei, abstulit. Quantos vero casus hujusmodi impatientia incursare consuevit! Quotiens poenituit defensionem! Quotiens instantia ejus deterior facta est caussis suis! Quoniam nihil impatientia susceptum, sine impetu transigi novit; nihil impetu actum, aut non offendit, aut corruit, aut praeceps abiit. Jam si levius defendaris, insanies: si uberius, oneraberis. Quid [1266A] mihi cum ultione, cujus modum regere non possum per impatientiam doloris? Quod si patientiae incubabo, non dolebo: si non dolebo, ulcisci non desiderabo.

CAPUT XI. Post has principales impatientiae materias, ut potuimus, regestas, quid inter caeteras evagemur? Quae domi, quae foris? Lata atque diffusa est operatio mali: multiplicia spiritus incitamenta jaculantis, et modo parvula, modo maxima. Sed parvula de sua mediocritate contemnas, maximis pro sua exsuperantia cedas. Ubi minor injuria, ibi nulla necessitas impatientiae. At ubi major injuria, ibi necessarior injuriae medela, patientia. Certemus igitur quae a malo infliguntur sustinere, ut hostis studium [1266B] aemulatio nostrae aequanimitatis eludat. Si vero quaedam ipsi in nos, aut imprudentia, aut sponte etiam superducimus, aeque patienter obeamus, quae nobis imputamus. Quod si a Domino nonnulla credimus incuti, cui magis patientiam quam Domino praebeamus? Quin insuper gratulari et gaudere nos docet, dignatione divinae castigationis. Ego, inquit, quos diligo, castigo. O servum illum beatum, cujus emendationi dominus instat! c ui dignatur irasci, quem admonendi dissimulatione non decipit! Undique igitur adstricti sumus officio patientiae administrandae. Quaqua ex parte, aut erroribus nostris, aut mali insidiis, [1267A] aut admonitionibus Domini intervenit usus, ejus officii magna merces, felicitas scilicet. Quos enim felices Dominus, nisi patientes nuncupavit, dicendo: Beati pauperes spiritu, illorum est enim regnum coelorum (Matth., V.)? Nullus profecto spiritu pauper, nisi humilis; quis enim humilis, nisi patiens? quia nemo subjicere sese potest, sine prima patientia subjectionis ipsius. Beati, inquit, flentes atque lugentes. Quis talia sine patientia tolerat? Itaque talibus et advocatio et risus promittitur. Beati mites. Hoc quidem vocabulo impatientes non licet omnino censeri. Item cum pacificos eodem titulo felicitatis notat, et filios Dei nuncupat, numquid impatientes pacis affines? Stultus hoc senserit. Cum vero, gaudete et exultate, dicit, quotiens vos maledicent et persequentur, [1267B] merces enim vestra plurima in coelo; id utique non exultationis impatientiae pollicetur, quia nemo in adversis exultavit, nisi ante ea contempserit; nemo contemnet, nisi patientiam gesserit.

CAPUT XII. Quod ad pacis gratissimae Deo attinet discplinam, quis omnino impatientiae natus vel semel ignoscet fratri suo (non dicam septies, sed et septuagies septies (Matth., XVIII)? quis judicium cum adversario suo dirigens, (Luc., VI; Matth., V), negotium convenientia solvet, nisi prius animi dolorem, duritiam, amaritudinem, venena scilicet impatientiae amputarit? Quomodo remittes, et remittetur tibi, si tenax injuriae per absentiam patientiae fueris? [1267C] Nemo convulsus animum in fratrem suum munus [1268A] apud altare perficiet, nisi prius reconciliando fratri reversus ad patientiam fuerit. Sol super iram nostram si occiderit, periclitamur. Non licet nobis una die sine patientia manere. Atenim cum omnem speciem salutaris disciplinae gubernet (Eph., IV.), quid mirum quod etiam poenitentiae ministrat, solitae lapsis subvenire, cum, disjuncto matrimonio, ex ea tamen causa, qua licet feu viro, seu foeminae ad viduitatis perseverantiam sustineri, haec exspectat, haec exoptat, haec exorat poenitentiam quandoque inituris salutem. Quantum boni utrique confert! a lterum non adulterum facit, alterum emendat. Sic et illis dominicarum similitudinum exemplis de patientia sanctis adest. Erroneam ovem patientia pastoris requirit et invenit. Nam impatientia [1268B] unam facile contemneret. Sed laborem inquisitionis patientia suscipit, et humeris insuper advehit bajulus patiens peccatricem derelictam. Illum quoque prodigum filium patientia patris et recipit, et vestit, et pascit, et apud impatientiam irati fratris excusat. Salvus est igitur qui perierat, quia poenitentiam iniit. Poenitentia non perit, quia patientiam invenit. Nam dilectio summum fidei sacramentum, Christiani nominis thesaurus, quam Apostolus totis viribus Sancti Spiritus commendat, cujus nisi patientiae disciplinis eruditur? Dilectio, inquit, magnanimis est. Ita patientiam sumit. Benifica est; malum patientia non facit. Non aemulatur; id quidem patientiae proprium est. Nec protervum sapit; [1268C] modestiam de patientia traxit. Non inflatur, non proterit [1269A] ; non enim ad patientiam pertinet. Nec sua requirit, si offert sua, dum alteri prosit: nec incitatur; caeterum quid impatientiae reliquisset? Ideo, inquit, dilectio omnia sustinet, omnia tolerat, utique quia patiens. Merito ergo nunquam excidet; nam caetera evacuabuntur, consummabuntur. Exhauriuntur linguae, scientiae, prophetiae; permanent fides, spes, dilectio: fides, quam Christi patientia induxit: spes, quam hominis patientia exspectat; dilectio, quam, Deo magistro, patientia comitatur.

CAPUT XIII. Usque huc de patientia tandem simplici et uniformi, et tantum in animo constituta; cum eadem etiam in corpore, demerendo Domino [1269B] multipliciter allaboret, utpote quae ab ipso Domino in corporis quoque virtute edita est, siquidem rector animus facile communicat spiritus invecta cum habitaculo suo. Quae igitur negotiatio patientiae in corpore? In primis afflictatio carnis, hostia Domino placatoria per humiliationis sacrificium, cum sordes cum angustia victus Domino libat, contenta simplici pabulo puroque aquae potu, cum jejunia conjungit, cum cineri et sacco inolescit. Haec patientia corporis precationes commendat, deprecationes affirmat: haec aures Christi Dei aperit, severitatem dispergit, clementiam elicit (Dan., IV). Sic ille rex Babylonius, offenso Domino, cum squalore et paedore septenni ab humana forma exulasset, immolata patientia corporis sui, et regnum recuperavit, [1269C] et quod optabilius homini est, satis Deo fecit. Jam, si altiores et feliciores gradus corporalis patientiae digeramus, eadem sanctitati quoque procurat continentiam carnis (Matth., XIX). Haec et viduam tenet, et virginem assignat, et voluntarium spadonem [1270A] ad regna coeli levat. Quod de virtute animi venit, in carne perficitur, carnis patientia in persecutionibus denique praeliatur. Si fuga urgeat, adversus incommoda fugae caro militat. Si et carcer premat, caro in vinculis, caro in ligno, caro in solo, et in illa paupertate lucis, et in illa penuria mundi. Cum vero producitur ad experimentum felicitatis, ad occasionem secundae intinctionis, ad ipsum divinae sedis ascensum, nulla plus illic quam patientia corporis: Si spiritus promptus, sed caro sine patientia infirma (Matth., XXVI), ubi salus spiritus et carnis ipsius. At quum hoc Dominus de carne dicit, infirmam pronuntians, quid ei firmandae opus sit, ostendit, patientia scilicet adversus omnem subvertendae fidei vel puniendae paraturam, ut verbera, [1270B] ut ignem, ut crucem, bestias, gladium constantissime toleret, quae Prophetae, quae Apostoli sustinendo vicerunt.

CAPUT XIV. His patientiae viribus secatur Isaias, et de Domino non tacet. Lapidatur Stephanus, et veniam hostibus suis postulat (Act. VII). O felicissimum illum quoque, qui omnem patientiae speciem adversus omnem diaboli vim expunxit, quum non abacti greges, non illae in pecore divitiae, non filii uno ruinae impetu adempti, non ipsius denique corporis in ulcere cruciatus a patientia et fide Domino debita exclusit, quem diabolus totis viribus frustra caecidit (Job, I)! Neque enim a respectu Dei tot doloribus avocatus ille est; sed constitit nobis in exemplum et testimonium, tam [1270C] spiritu quam carne, tam animo quam corpore patientiae perpetrandae; ut neque damnis saecularium, nec amissionibus carissimorum, nec corporis quidem conflictationibus succidamus Quale in illo viro feretrum Deus diabolo exstruxit (Joh, II)! [1271A] Quale vexillum de inimico gloriae suae extulit, cum ille homo, ad omnem acervum nuntiorum nihil ex ore promeret, nisi Deo gratias; cum uxorem jam malis delassatam, et ad prava remedia suadentem exsecraretur. Quid? Ridebat Deus. Quid? Dissecabatur malus: cum Job immundam ulceris sui redundantiam magna aequanimitate destringeret; cum erumpentes bestiolas inde in eosdem specus et pastus reformosae carnis ludendo revocaret. Itaque operarius ille victoriae Dei, retusis omnibus jaculis tentationum lorica clypeoque patientiae, et integritatem mox corporis a Deo recuperavit, et quae amiserat conduplicata possedit. Et si filios quoque restitui voluisset, pater iterum vocaretur. Sed maluit in illo die reddi sibi. Tantum gaudii, securus sic de Domino, distulit; sustinuit tam voluntariam orbitatem, ne sine aliqua patientia viveret.

CAPUT XV. Adeo satis idoneus patientiae sequester Deus. Si injuriam deposueris penes eum, ultor est; si damnum, restitutor est; si dolorem, medicus est; si mortem, ressuscitator est. Quantum patientiae licet, ut Deum habeat debitorem! Nec immerito. Omnia enim placita ejus tuetur: omnibus mandatis ejus intervenit. Fidem [1272A] munit, pacem gubernat, dilectionem adjuvat, humilitatem instruit, poenitentiam exspectat, exomologesim adsignat, carnem regit, spiritum servat, linguam fraenat, manum continet, tentationes inculcat, scandala pellit, martyria consummat, pauperem consolatur, divitem temperat, infirmum non extendit, valentem non consumit, fidelem delectat, gentilem invitat, servum domino, dominum Deo commendat, foeminam exornat, virum approbat: amatur in puero, laudatur in juvene, suspicitur in sene; in omni sexu, in omni aetate formosa est. Age jam, si et effigiem habitumque ejus comprehendamus. Vultos illi tranquillus et placidus, frons pura, nulla moeroris aut irae rugositate contracta; remissa aeque in laetum modum supercilia, oculis humilitate, non infelicitate, dejectis. Os taciturnitatis honore signatum. Color, qualis securis et innoxiis. Motus frequens capitis in diabolum, et minax risus. Caeterum amictus circum pectora candidus, et corpori impressus, ut qui nec inflatur, nec inquinatur. Sedet enim in throno spiritus ejus mitissimi et mansuetissimi, qui non turbine glomeratur, non nubilo livet, sed est tenerae serenitatis apertus et simplex, quem tertio vidit Elias. Nam ubi Deus, ibidem et alumna ejus, patientia scilicet (Matth., XVII): cum ergo spiritus Dei [1273A] descendit, individua patientia comitatur eum. Si non cum spiritu admiserimus, in nobis morabitur semper? Imo nescio an diutius perseveret. Sine sua comite ac ministro, omni loco ac tempore angatur necesse est. Quodcumque inimicus ejus inflixerit, solus sustinere non poterit, carens instrumento sustinendi.

CAPUT XVI. Haec patientiae ratio, haec disciplina, haec opera caelestis et vera, scilicet christiana; non, ut illa patientia gentium terrae, falsa, probrosa. Nam ut, in isto quoque, Domino diabolus aemularetur, quasi plane ex pari, nisi quod ipsa diversitas mali et boni aequaliter magnitudinis par est, docuit et suos patientiam propriam: illam dico, quae maritos dote venales, aut [1274A] lenociniis negotiantes uxorum potestatibus subjicit; quae occupandis orbitatibus omnem coacti obsequii laborem mentitis affectionibus tolerat; quae ventris operarios contumeliosis patrociniis subjectione libertatis gulae addicit. Talia nationes patientiae studia noverunt; et tanti boni nomen foedis operationibus occupant: patientes rivalium et divitum et invitatorum, impatientes solius Dei vivunt. Sed viderit sua et sui praesidis patientia, quam subter ignis exspectat. Caeterum nos amemus patientiam Dei, patientiam Christi: rependamus illi quam pro nobis ipse dependit. Offeramus patientiam spiritus, patientiam carnis, qui in resurrectionem carnis et spiritus credimus.